De olifant in goede doelenkamer: huishoudens geven stelselmatig minder

Nederland staat bekend als vrijgevig land als het om goede doelen gaat, maar dat beeld komt ook door het laatste Geven In Nederland 2024-onderzoek (over het geefjaar 2022) van de VU steeds verder onder druk te staan. Voor de grootste bron van giften, de huishoudens, staat een aantal seinen op rood. De trend dat de geefbereidheid vanaf 2002 onder alle lagen van de bevolking afneemt, zet voorlopig door. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of dit het “nieuwe normaal” is.

2022: een turbulent geefjaar

Elke twee jaar publiceert het Centrum voor Filantropische Studies van de VU een overzicht van de geefbereidheid in ons land voor het goede doel. De editie 2024 kijkt daarbij terug op het geefjaar 2022. Dat was geen doorsneejaar met crises in binnen- en buitenland, op maatschappelijk, economisch en geopolitiek vlak. In februari begon de oorlog in Oekraïne. Ook kwam de samenleving na de corono-pandemie na alle lockdowns weer in beweging: vrijwilligers en goede doelen (fondsenwerving) konden weer aan de slag. Toch zien de onderzoekers dat het percentage van de bevolking dat vrijwilligerswerk doet niet is teruggekomen op het niveau van vóór de pandemie. Wel zien ze dat gezondheid in het geefgedrag van huishoudens belangrijker is geworden.

Economie drukt

Ook de economie, mede onder invloed van de oorlog in Oekraïne, in 2022 was niet in het voordeel van de filantropie: de energieprijzen stegen sterk, de inflatie nam toe, en de beurskoersen daalden flink. In Nederland waren in de periode 1985-2007 de beurskoersen en de waarde van onroerend goed de macro-economische indicatoren die het sterkst samenhingen met de waarde van giften aan goededoelenorganisaties. De sterke daling van de beurskoersen was in 2022 een negatieve ontwikkeling, die de inkomsten van filantropische organisaties waarschijnlijk heeft verminderd. Portefeuilles van aandelen in nalatenschappen en beleggingen op vermogen werden daardoor minder waard, en het gevoel van financiële zekerheid nam erdoor af.

Het grote plaatje

Als de onderzoekers kijken naar het grote plaatje van ons geefgedrag in 2022 ten opzichte van eerdere jaren, komen er verschillende seinen op rood. In Nederland gaven we in 2022 in totaal ruim € 5,3 miljard aan het goede doel in de vorm van geld en goederen. Dat is minder dan in eerdere jaren (2020: €5,6 miljard). Daarnaast is er sinds het voorjaar van 2022 sprake geweest van aanzienlijke inflatie. Dit betekent dat een geefeuro in 2022 ook minder waard was dan in eerdere jaren. Ook als we kijken naar de giften als deel van ons bruto binnenlands product (BBP) zien we een daling: we gaven 0,6% van het BBP uit aan het goede doel (2020: 0,8%). 

Huishoudens grootste geefbron

Het aandeel van giften van huishoudens in de “geeftaart” is het grootst als we kijken naar de vijf belangrijkste geefbronnen in ons land:

• 1. Huishoudens (41%): €2,188 miljard
• 2. Bedrijven (33%): €1,751 miljard
• 3. Loterijen (11%): €0,576 miljard
• 4. Fondsen (8%): €0,397 miljard
• 5. Nalatenschappen (7%): €0,368 miljard

Bijstellen naar beneden

Over die huishoudens hebben de onderzoekers in het verleden voorspellingen gedaan die achteraf te positief waren: over de hoogte van het geefbedrag bijvoorbeeld. De enorme groei van giften door huishoudens in periode 1995-2003 bleek vrijwel uitsluitend afkomstig te zijn geweest van kerkelijke Nederlanders. Hoewel in de voorspelling rekening werd gehouden met een daling van het aandeel van de bevolking dat zichzelf kerkelijk noemt, gingen de onderzoekers ervan uit dat de stijging in de giften onder het steeds kleiner wordende deel kerkelijke Nederlanders zich zou doorzetten. Die veronderstelling blijkt niet terecht te zijn geweest. De geefbereidheid blijkt sinds 2002 in álle lagen van de bevolking stelselmatig af te nemen.

Reële waarde giften is afgenomen

De totale waarde in giften van huishoudens in 2022 is weliswaar licht toegenomen, maar door de reeds eerdergenoemde aanzienlijke inflatie sinds het voorjaar van 2022 is een geefeuro minder waard dan in eerdere jaren. Conclusie van de onderzoekers: “De reële waarde van giften door huishoudens is dan ook afgenomen.”

De waarde van giften door huishoudens als deel van het BBP ligt in 2022 op 0,26%. Van de consumptieve bestedingen maken giften 0,34% uit. Beide percentages zijn gedaald ten opzichte van 2020. Hoewel de totale waarde van giften door huishoudens is toegenomen, zoals hiervoor geconstateerd, zijn óók het BBP en de consumptieve bestedingen gestegen in 2022. Deze stijging is sterker geweest dan de toename in giften. Ergo: De waarde van giften als deel van het BBP en de consumptieve bestedingen is gedaald.

Een andere schijnbare tegenstelling: in 2022 gaf een groter aandeel van de huishoudens geld of goederen (2022: 76% tegenover 73% in 2020), maar het gemiddelde bedrag dat men gaf was licht lager (€352) dan in 2020 (€360).

Twee belangrijke trends

De GIN-onderzoekers zien bij de huishoudens nog enkele andere belangrijke trends. 

Het vaste donateurschap is in 2022 minder populair geworden. Gaf in 2020 nog 48% op deze manier aan goededoelenorganisaties, in 2022 deed 43% dit. Mogelijk heeft een deel van de huishoudens hun vast donateurschap opgezegd vanwege de toenemende financiële onzekerheid in 2022. Ook zien de onderzoekers dat huishoudens vaker aan lokale goede doelen geven, zoals de plaatselijke sportvereniging.

Ook de bereidheid om te geven bij huis-aan-huiscollectes is in 2022 opnieuw gedaald; van degenen die een verzoek kregen om te geven bij een HAH-collecte, gaf slechts 39%. HAH-collectes bereikten in 2022 wel meer mensen (20%) dan in 2020 (16%).

Online geven was in 2022 populairder dan in 2020. Huishoudens rapporteren dat ze vooral vaker geven via een mobiele app, maar wanneer de onderzoekers hierop doorvroegen, geeft bijna de helft van de huishoudens aan dat ze dit via de website van een goededoelenorganisatie doen. Ook digitale collectebussen en crowdfundingplatforms zijn populaire manieren om online te geven. Via sociale media worden nauwelijks donaties gedaan.

Conclusie

Ten aanzien van de huishoudens concluderen de onderzoekers op basis van het geefjaar 2022: “Al met al wijzen de bevindingen erop dat er na de coronapandemie herstel heeft plaatsgevonden in de giften door huishoudens. Een hoger percentage van de huishoudens gaf in 2022 aan goededoelenorganisaties dan in 2020 al is het bedrag dat ze gaven lager. Vergelijken we echter de reële waarde van de giften in 2022 met die in 2020, dan komt naar voren dat dit herstel niet volledig is. Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen of de reële waarde van de giften die huishoudens doen zich zal herstellen of dat dit het ‘nieuwe normaal’.”

• Wilt u het volledige onderzoeksrapport GIN2024 gratis downloaden? Klik hier.
  • Lees ook ons eerdere artikel over GIN2024: klik hier.
• Wilt u als goed doel of vermogensfonds ook greep krijgen op uw gehele administratie en governance, waardoor u adequater kunt inspelen op ontwikkelingen in de filantropie? Maak dan een vrijblijvende afspraak met een van onze Charity Offce-specialisten: klik hier.